21% BTW op boeken en lekker sigaretten roken met George Orwell
Onrust in Letterland: in het hoofdlijnenakkoord van de momenteel formerende partijen PVV/VVD/BBB/NSC staat namelijk dat de BTW op boeken van het lage tarief naar het hoge tarief van 21% gaat. Moord, brand en hoe krijgen we de toch al weinig lezende jeugd aan het lezen nu de boeken onbetaalbaar worden, hoe kunnen we ons nog vertonen in Europa waar alle andere landen de rode loper uitrollen voor hun nationale schrijvers* – de reacties van schrijvers en andere professionals in het boekenvak laten zich raden.
Onder de slogan “Zeg nee tegen 21% btw” trekt men ten strijde. Daarnaast wordt de verhoging gezien als het zoveelste voorbeeld dat “rechts” Cultuur met een grote C haat en wordt de BTW-verhoging als een vuile steek onder water van de Grote Blonde Leider richting de grootstedelijke culturele elite. Wel dure boeken, maar lekker goedkoop naar het Dolfinarium, dat werk.
Dat de maatregel al een tijdje in de pijplijn zat – het CDA en de VVD plannen het al minstens twintig jaar – maakt niet echt uit voor het sentiment. Als we het aspect van de Cultuuroorlog even los laten roept de zaak wel een paar vragen op. In de eerste plaats: wat gaat het beteken voor Colette? En ten tweede: klopt het eigenlijk wel dat mensen minder gaan lezen als het BTW-tarief voor boeken naar 21% gaat (Met andere woorden: gaat het bij boeken om een elastische vraag)? En, misschien belangrijker nog, Is er überhaupt een verband tussen de boekenprijs** en het leesgedrag van mensen?
Voor we bij de gevolgen voor Colette komen is het goed om eerst even te kijken naar de vraag of 21% meer BTW werkelijk een dommere en meer tot populisme genegen bevolking oplevert, zoals men bij de Volkskrant denkt. De vraag in hoeverre de prijs van boeken te maken heeft met leesgedrag is onder andere onderzocht door George Orwell. Toch niet de minste! In zijn essay “Books vs. Cigarettes rekent hij voor dat lezen eigenlijk heel goedkoop is: per jaar geeft de schrijver (eigen onderzoek) al gauw twee keer zoveel uit aan roken dan aan boeken. Arbeiders die dus zeggen dat ze nooit lezen omdat de boeken zo duur zijn terwijl ze gerust een halve boekenkast stukslaan op een ZonZuipenZiekenhuisvakantie naar Brighton kletsen dus maar wat en mismoedig concludeert Orwell dan ook dat de vraag naar boeken niets te maken heeft met de prijs van boeken. “And if our book consumption remains as low as it has been, at least let us admit that it is because reading is a less exciting pastime than going to the dogs, the pictures or the pub, and not because books, whether bought or borrowed, are too expensive.”
Zo lijkt het ook te gaan anno 2024 in Nederland. De gemiddelde Nederlander leest elf boeken per jaar: als dat allemaal nieuwe boeken zijn gaat het dus hooguit om een tientje per jaar meer of minder op het huishoudbudget. Niet iets om van wakker te liggen in een economie waarin eieren vijf euro per doos zijn en de Gewone Man honderden euro’s uitgeeft om lekker met Cor en Don naar de Zon te vliegen. Als we het over roken hebben is het al helemaal erg. In de tijd van Orwell waren de accijnzen een stuk lager: een pakje sigaretten kost nu 11 (ELF!) Hele Euro’s – een bestseller van 22,95 euro is dus twee pakjes sigaretten en de totale BTW-verhoging betekent precies een pakje Marlboro voor de gemiddelde lezer. Als je ongeveer net zoveel zou roken als de fictieve roker in het voorbeeld van Orwell – vier pakjes per week – dan ben je minstens 2000 euro kwijt. Daar kun je 125 nieuwe boeken van kopen, of een paar strekkende meter bij Colette. Zie al die boeken maar eens allemaal te lezen bij een gemiddelde levensverwachting bij een rookvrije levensstijl.
Je hoeft trouwens ook helemaal geen nieuwe boeken kopen om een lezer te zijn. Economen noemen het substitutie als je een duur ding vervangt door een vergelijkbaar goedkoop ding en dat kan bij boeken heel erg prima. Ze zijn immers tweedehands net zo leuk, zo niet veel leuker als tweedekansjes. je kan boeken “lenen” van vrienden, de mini- en macrobiebjes afschuimen of gewoon naar een leuk lokaal tweedehandsboekenwinkeltje (er zit een goeie in de Reinkenstraat). Daarnaast heeft men sinds het begin van het internet gepoogd om het literaire werelderfgoed gratis en voor niets beschikbaar te maken – je kan gewoon via Project Gutenberg of Apple Books op de telefoon alle klassiekers ever ooit lezen. Het is dus mogelijk om de volledige canon van de wereldliteratuur graties en voor niets te lezen vanuit het comfort van de luie stoel. Dat niet iedere geïdealiseerde jongere dat doet, tja, daar moet u het dan maar eens met die jongeren over hebben.
Ook is veel ander entertainment ontstellend veel goedkoper geworden dan vroeger: we kopen geen CD’s, DVD’s of LP’s meer (prijs van minstens één boek) maar hebben voor een tientje per maand spotify of Netflix. Bovendien zijn we met z’n allen heel erg veel rijker geworden sinds Orwell in 1946 zijn essay schreef, dus we hebben hoe dan ook meer geld voor leuke dingen. Daarnaast hebben de knappe koppen van het WEF becijferd dat de prijs van boeken door de bank genomen minder hard stijgt dan de inflatie – hoewel inflatie heel erg vervelend en stom is, zijn boeken in de afgelopen jaren relatief goedkoper geworden, zonder noemenswaardig effect op de vrije val van de literaire beleving van de Vaderlander.
Kortom. Boeken zijn in Nederland door de vaste boekenprijs best duur en de verhoging van de BTW helpt niet met de betaalbaarheid van nieuwe boeken, maar nieuwe boeken zijn echter maar een beperkt en prima vervangbaar deel van de leeshobby, en het is nog maar de vraag in hoeverre er een verband is tussen de prijs van nieuwe boeken en de hoeveelheid boeken die mensen lezen. Mensen kijken gewoon liever naar darten. George Orwell wist dat al in 1946 (en was sowieso aardig scherp op de bal als het gaat om totalitarisme en de stompzinnigheid van de massa, maar dat even geheel terzijde). Voor het lezen hoeft de overheid het tarief dus niet laag te houden, maar uit principe zou het echter netjes zijn als de regering de BTW op boeken laag zou houden. Alle andere keurige landen doet het ook. Dat Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) de dichtkunst van eigen bodem tegen wil en dank blijft promoten is slechts een schrale troost.
Wil er trouwens iemand mee naar het Dolfinarium?
Ps.: Ohja! De impact op het huishoudboekje van Colette. We verkopen mondjesmaat nieuwe boeken, eigenlijk alleen als een vriend van de show een lezing komt geven en we na afloop nog een stapeltje bij de kassa neerleggen. Verder is de manier waarop we de BTW doen best een beetje opmerkelijk, want normaal gesproken draag je de belasting toegevoegde waarde af op, nouja, de waarde die je toevoegt. Om te kijken wat je nou precies toevoegt moet je dus wel eerst weten wat de inkoopwaarde is van het product wat je verkoopt en dat afzetten tegen de verkoop. Dat is vrij makkelijk als je bijvoorbeeld sneakers of theekopjes inkoopt bij een fabrikant en die weer doorverkoopt, maar wat als je ineens een gigantische stapel boeken hebt? Alle boeken in een keer prijzen zou een ondoenlijk karwei zijn en we hebben natuurlijk geen inkoopbonnetjes van al die keren dat er een vriendelijke klant op de stoep stond met dertig bananendozen vol vergeelde pockets. Wat we dus hebben gedaan is de voorraad waarderen op basis van de overnamesom die de stichting overeengekomen is met ons aller Jogchum. Vervolgens kijken we elke maand voor hoeveel we verkocht hebben en berekenen daarover het percentage BTW (nu 9%). Daarnaast hebben we nog een aparte stroom van dingen waarvan we wel wat meer zicht op de inkoop hebben, zoals de tasjes en nieuwe boeken. Dit verrekenen we dan weer met de dingen die we juist weer zelf nodig hebben voor de zaak. De verandering van het BTW-tarief gaat ons naar schatting op jaarbasis een paar duizend euro meer kosten. Geen ramp, maar toch vervelend.
*Overigens klopt het inderdaad dat het raar is als Nederland een hoog BTW-tarief gaat heffen op boeken. Als je kijkt naar vergelijkbare landen dan zit Nederland met z’n gewone BTW-percentage van 21% redelijk op dezelfde lijn als andere landen in Europa. Al die andere landen hebben ook een gereduceerd tarief, vaak voor essentiële zaken als levensmiddelen. Er is geen ander beschaafd land (en vast ook nog een hoop onbeschaafde) dat boeken in de hogere categorie BTW plaatst. Wat dat betreft is het dus maar raar dat de mogelijke coalitie voor deze maatregel kiest.
**Verder is het meer dan wonderlijk dat de mensen die nu allemaal tegen de BTW-verhoging zijn eigenlijk helemaal geen fan zijn van goedkope boeken. Althans, kennelijk is het hele literaire bedrijf vóór de vaste boekenprijs die in Nederland de boeken kunstmatig “duur” houdt. Hoeveel goedkoper de boeken zouden zijn zonder vaste boekenprijs is niet helemaal te becijferen, maar wel te benaderen – bij de Belgen hebben de Walen geen vaste boekenprijs en de Vlamingen wel, waardoor Vlamingen net zoveel betalen voor hun boeken als de Ollanders (ongeveer 16 euro) en de Walen iets van drie euro minder. Het loslaten van de vaste boekenprijs zou dus meer schelen dan de prijsverandering die uit de accijnsverhoging voortvloeit. Rick van der Ploeg, toch niet bepaald een rechtse rakker, heeft het idee van een vaste boekenprijs uitgebreid onderzocht en kwam tot de conclusie dat het niet bijzonder helpt om een bloeiend en boeiend literair landschap in de lucht te houden. Toch kwam de wet er op initiatief van Femke Halsema en wat D66’ers. Het is dus het soort beleid wat niet bepaald goed is, maar wel goed voélt. Daar kun je van alles van vinden, maar soms werkt het nu eenmaal zo in de politiek. Inmiddels staat de vaste boekenprijs niet meer echt ter discussie – D66-minister Ingrid van Engelshoven concludeerde bij de afgelopen periodieke herziening van de wet dat iedereen in de sector zich senang voelt bij de manier waarop de zaken nu geregeld zijn dus dat de regeling maar zo blijft. Overigens concludeerde Van der Ploeg dat het bestaan van leuke boekwinkels van groter belang is voor de boekenmarkt dan een vaste boekenprijs. Daar zijn we het ook helemaal mee eens.
https://www.weforum.org/agenda/2021/08/eurostat-eu-book-sales
https://orwell.ru/library/articles/cigar/english/e_cigar
https://www.globalvatcompliance.com/globalvatnews/vat-rates-in-europe-2021
