Komende week, op 14 september, is het precies 700 jaar geleden dat Dante Alighieri in 1321 in Florence stierf. Dante, zonder twijfel de grootste Italiaanse dichter aller tijden. Vraag een willekeurig groepje Italianen eens naar de eerste drie zinnen van zijn meesterwerk, de Divina Commedia, en wees dan niet verbaasd als het in koor klinkt:

 Niet alleen in Italië, maar ook daarbuiten wordt Dante genoemd als een van de meest invloedrijke genieën van de literatuur. In The Western Canon van de criticus Harold Bloom, staat (natuurlijk) Shakespeare bovenaan, maar als er iemand dicht in de buurt komt, is het Dante, aldus Bloom.*

Wat maakt Dante zo bijzonder? Bloom roemt zijn originaliteit. De verheerlijking van Beatrice, waar Dante na zijn lange tocht door de hel mee samenkomt in het Paradijs, is volgens Bloom ’volkomen godslasterend en dus origineel’.  Hij ziet het als een teken van de kracht van Dante’s poëzie dat hij alle mogelijke censuur heeft overleefd. Dat Dante overigens voor de laatste 20 jaar van zijn leven werd verbannen uit Florence en ter dood veroordeeld werd, ziet hij kennelijk als een onbeduidende bijkomstigheid.

 Een van de auteurs die sterk beïnvloed is door Dante, is de Amerikaanse dichter T.S. Eliot. In een essay in 1929 vergelijkt Eliot Dante met Shakespeare en hij komt tot de verbazingwekkende conclusie dat hij Dante eigenlijk “beter vindt” dan Shakespeare. Dante is universeler, schrijft Eliot, of liever gezegd “makkelijker te lezen”. Dante schreef namelijk in laat middeleeuws Italiaans, wat dichtbij middeleeuws Latijn stond, de meest “Europese taal”, die door de gelijkgestemden uit zijn tijd goed begrepen werd, in tegenstelling tot het Engels van Shakespeare. Dante was weliswaar een Italiaan en een patriot, maar in de eerste plaats een Europeaan, aldus Eliot (zelf de meest Europese Amerikaan aller tijden…). Daardoor “overleeft” de poëzie van Dante vertaling in andere talen beter dan het werk van Shakespeare. De beelden van Dante zijn simpeler, en directer en daardoor makkelijker te begrijpen voor een buitenlander. Om Shakespeare te begrijpen moeten we (te) hard werken en hoewel Shakespeare volgens Eliot een breder begrip zou hebben van de variëteit van het menselijk bestaan, wint Dante met een intenser gevoel van de hoogtes en dieptes van de mensheid.

In de populaire cultuur van vandaag is de invloed van Dante nog steeds voelbaar. Voor het vak KCV (Klassieke Culturele Vorming) vergelijken de leerlingen van het Gymnasium Haganum de film Inception, van Christopher Nolan, uit 2010, met Dante’s visie op de hel met de verschillende lagen en de “innerlijke reis” die de hoofdpersonen maken naar zowel naar hun eigen diepste diepten als die van de persoon wiens dromen zij binnendringen. Geen negen ringen, zoals bij Dante’s hel, maar zeker ook een ingenieus bouwsel van meneer Nolan, waarvoor zo’n kaartje, dat laat zien wie waar zijn “speciale plekje in de hel” heeft, best verhelderend zou zijn.

Deze week is er een speciaal plekje in de etalage van Colette voor Dante en verwante auteurs. Vergaap je aan de drie puntgave banden van de 1941 editie van de Divina Comedia (als niemand ze al voor je neus heeft weggekaapt of ik ze stiekem toch zelf koop, want ik heb alleen de eerste…). Daarnaast ligt een mooie Nederlandse vertaling van de Aeneas van Vergilius, de auteur door wie Dante in de Divina Comedia begeleid wordt door het Vagevuur en de Hel. Ook hebben we werk van Dante’s stadsgenoot Macchiavelli (twee eeuwen later). 

De Divina Comedia ligt voor je klaar bij Colette. Ontdek zelf of je het eens bent met Eliot en de beelden van Dante je bereiken. En of je, midden in de huidige crises, op de reis door je leven hoop vindt in het donkere bos, waar je samen met Dante en Vergilius door de heen mag banjeren op weg naar Beatrice en het Paradijs.

* The Western Canon is overigens niet alleen interessant voor mensen zoals ik, die meer willen weten over de belangrijkste werken uit de wereldliteratuur, maar minder tijd hebben om ze daadwerkelijk te lezen, maar het is ook heel vermakelijk. Ik betrap me regelmatig op een grijns, wanneer Bloom weer van leer trekt tegen ‘the new historicists and allied resenters’, oftewel diegenen die het idee van een canon tegen de borst stuit en een canon zien als niet inclusief. De grootste kritiek is dat er nauwelijks vrouwen in “zijn” canon voorkomen, hoewel hij koningin Bathsheba noemt als de belangrijkste schrijver ooit. Volgens Bloom is zij de vermoedelijke auteur van de Hebreeuwse Bijbel en daarmee grondlegger van de literaire traditie -zie ‘The book of J’.